Mowa jest niezwykle ważną umiejętnością w życiu, gdyż stanowi podstawę komunikacji. Umiejętność poprawnego mówienia wpływa na całokształt rozwoju dziecka i późniejsze powodzenia szkolne. Niestety osoby z wadami wymowy stają się często przedmiotem drwin wśród rówieśników co wpływa na ich pewność siebie, samoocenę i budowanie relacji społecznych. Zaburzenia i wady wymowy w znacznym stopniu utrudniają również osiąganie sukcesów w szkole.
Rozwój mowy
Prawidłowy rozwój mowy przebiega ściśle określonymi etapami, które mają swoje charakterystyczne cechy i określony czas pojawiania się.
Rozwój mowy dziecka przebiega w czterech etapach:
okres melodii (0-1 r.ż.)
okres wyrazu (1-2 r.ż.)
okres zdania (2-3 r.ż.)
okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 r. ż.)
Po 7 roku życia dziecko powinno zdobyć umiejętność wymawiania pełnego zasobu głosek języka polskiego oraz stosować zasady gramatyczne.
Definicja wad wymowy
Wady wymowy wynikają z niemożności realizowania jednego, kilku lub kilkunastu dźwięków mowy zwanych fonemami. Dlatego mówca, aby ułatwić sobie zadanie często stosuje:
-zniekształcanie głoski (deformacja),
-zastępowanie niewygodnej głoski inną łatwiejszą (substytucja),
-opuszczanie głoski (elizja).
Przyczyny wad wymowy
Najogólniej można powiedzieć, że istnieją dwie grupy czynników powodujących niewłaściwą wymowę: zewnątrzpochodne i wewnątrzpochodne.
Czynniki zewnątrzpochodne uwarunkowane są środowiskowo. Przyczyna tkwi w otoczeniu dziecka. Wadliwa artykulacja powstaje w wyniku istnienia niewłaściwych wzorców językowych. Dziecko na drodze naśladownictwa przejmuje błędną wymowę głosek i wyrazów. Naśladownictwo może także dotyczyć złej realizacji prozodii wypowiedzi, czyli akcentu, rytmu, intonacji, jak również nosowania otwartego, gdy staje się zwyczajem przyjętym przez innych.
W przypadku zaburzeń zewnątrzpochodnych wcześnie podjęte działania nad ich zlikwidowaniem powinny dać dobre efekty. Należy jednak pamiętać, że sytuacja takiego dziecka jest trudna, gdyż obcuje ono na co dzień z wymową jakiej usiłuje się pozbyć.
Do tej grupy należą również sytuacje, gdy zła wymowa wynika z niewłaściwej atmosfery w domu i postaw rodziców. Zdarza się, że u dziecka przedłuża się okres seplenienia fizjologicznego, ponieważ rodzice nie przywiązują wagi do jego wypowiedzi, a czasami wręcz celowo utrwalają taki sposób mówienia, zwracając się do niego „po dziecinnemu”. Znane są także przypadki, gdy następuje pogorszenie artykulacji w wyniku problemów w rodzinie. Najczęściej jest to chęć zwrócenia na siebie uwagi w sytuacji, gdy pojawia się młodsze rodzeństwo i związane z tym subiektywne poczucie odebrania przez nie miłości rodziców.
Czynniki wewnątrzpochodne tkwią w samym dziecku. Należą do nich:
- zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego: nieprawidłowa budowa języka( język zbyt długi, zbyt krótki, zbyt gruby,
- nieprawidłowa budowa podniebienia (podniebienie gotyckie, roszczepy podniebienia),
- wady zgryzu (zgryz otwarty, zgryz skrzyżowany, przodozgryz, tyłozgryz, diastema itp.),
- rozrost trzeciego migdałka, polipy, skrzywienie przegrody nosowej, przerost śluzówki nosa,
- zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe; itp.
- nieprawidłowe funkcjonowanie narządów artykulacyjnych: brak pionizacji języka, niska sprawność języka, warg, żuchwy,
- nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu: niedosłuch, wybiórcze upośledzenie słuchu.
- nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego: zaburzenie analizy i syntezy słuchowej, zaburzenia słuchu mownego, zaburzenia kinestezji artykulacyjnej;
- czynniki psychiczne: brak zainteresowania mową innych, odczuwanie własnej artykulacji jako czynności męczącej i sprawiającej trudność; wypowiedzi są ograniczone, co z kolei nie sprzyja prawidłowemu rozwojowi fonetycznej strony języka.
Najczęstsze wady wymowy:
- parasygmatyzm – zamiana głosek,
- rotazyzm – nieprawidłowa artykulacja głoski „r”,
- seplenienie międzyzębowe –przy artykulacji głosek język wysuwany jest między zęby
- kappacyzm – głoska „k” zastępowana jest głoską „t”,
- gammacyzm – głoska „g” zastępowana jest głoską „d”,
- mowa bezdźwięczna – głoski dźwięczne realizowane są bezdźwięcznie.
Prawidłowy rozwój mowy jest niezmiernie ważnym elementem dojrzałości szkolnej dziecka. Badania wykazują, iż w grupie uczniów doświadczających trudności szkolnych, dzieci z wadami wymowy jest 30 – 38%.
Wady wymowy mają negatywny wpływ na naukę szkolną, ponieważ:
- utrudniają porozumiewanie się słowne z otoczeniem,
- opóźniają i obniżają kształtowanie się poziomu myślenia pojęciowego,
- powodują zubożenie słownictwa a także trudności w wypowiadaniu się, formułowaniu myśli,
- są przyczyną trudności w czytaniu i pisaniu,
- przyczyniają się do występowania ogromnej ilości błędów ortograficznych,
- wpływają negatywnie na nawiązywanie kontaktów z grupą rówieśniczą (są przyczyną docinków i drwin ze strony otoczenia),
- utrudniają powstawanie i tworzenie się poczucia własnej wartości oraz budowanie pozytywnego obrazu siebie,
- są przyczyną powstawania zaburzeń emocjonalnych,
- powodują zamykanie się w sobie, lękliwość, nieśmiałość.
Sposoby wspierania rozwoju mowy dziecka:
- słuchaj – obserwuj dziecko
- powtarzaj treść w poprawnej formie
- czytaj!
- powtarzaj wierszyki, wyliczanki
- ćwicz narządy mowy ( „gimnastyka buzi i języka”)
- ćwicz oddychanie
- ćwiczenia logopedyczne wykonuj przy każdej nadarzającej się okazji i wolnej chwili: w samochodzie, na spacerze, na zakupach, w czasie obiadu, w czasie kąpieli.
- pozwól się bawić!
- ćwicz dłonie
- nie krytykuj i nie porównuj
